Adamdar myńdaǵan jyldar boıy gıpnozdyq tıptegi trans boldy. Kóptegen mádenıetter men dinderde bul medıtasıanyń bir túri retinde qarastyryldy. Úndistannyń Persıa men ıoga sıqyrshylary myńdaǵan jyldar boıy gıpnozben dinı maqsatta aınalysyp, saýsaqtarynyń ár qımylymen ekstatıkalyq trans arqyly ózderin batyrdy. óz murnyńyzdyń ushyna muqıat qaraý; mesmerızm qubylysyn týdyrý úshin ekzoterıkalyq áserdiń qajeti joq ekeni anyq. Osy prosesterdiń barlyǵynyń negizgi maqsaty-abstraksıalaý nemese zeıindi shoǵyrlandyrý ádetin qalyptastyrý, onda sýbekt bir ıdeıaǵa nemese ıdeıalar tizbegine tolyǵymen sińedi, al ol basqa obektini, maqsatty nemese áreketti bilmeıdi nemese oǵan nemquraıly qaraıdy. Gıpnozdyq jaǵdaıdyń sıpattamasynyń alǵashqy jazbasyn 1027 jyly "trans" týraly jazǵan Parsy dárigeri Avısennanyń jazbalarynan tabýǵa bolady. Qazirgi gıpnoz 18 ǵasyrdyń aıaǵynda bastalyp, "qazirgi gıpnozdyń"ákesi retinde tanymal bolǵan nemis dárigeri Frans Mesmerdiń arqasynda tanymal boldy. Ol kezde gıpnoz Mesmerdiń atymen atalǵan "mesmerızm" dep ataldy. Ol gıpnoz gıpnozdan gıpnozǵa ushyraǵan adamǵa aýysatyn mıstıkalyq kúshtiń bir túri degen pikirde boldy, biraq onyń teorıasyn gıpnozda sıqyrly element joq degen synshylar joqqa shyǵardy.
Gıpnozdy jáne onymen baılanysty qubylystardy túsindiretin ártúrli teorıalar bar. Ózgergen kúı teorıalary gıpnozdy sananyń ózgergen kúıi nemese ádettegi sana kúıinen ózgeshe zeıin deńgeıimen sıpattalatyn trans retinde qarastyrady. Kerisinshe, memlekettik emes teorıalar gıpnozdy plasebo effektisi, terapevtpen ózara árekettesýdi qaıta anyqtaý nemese rólderdi beıneli oryndaý formasy retinde ár túrli qarastyrady.
Titirkengen ishek sındromy men menopaýzany gıpnozǵa negizdelgen emdeý naqty dáleldermen rastalady. Gıpnozdy basqa máselelerdi emdeý úshin qoldaný ártúrli nátıjeler berdi, mysaly, temeki shegýden bas tartý. Gıpnozdy erte jaraqatty qalpyna keltirý jáne biriktirý úshin terapıa túri retinde paıdalaný ǵylymı negizgi aǵymda daýly bolyp tabylady. Zertteýler adamnyń gıpnozy jalǵan estelikterdiń paıda bolýyna yqpal etýi múmkin ekenin jáne gıpnoz adamdarǵa oqıǵalardy dálirek eske túsirýge kómektespeıtinin kórsetedi.
Gıpnoz-bul adamnyń jáne joǵary omyrtqaly janýarlardyń uıqyǵa jaqyn kúıi, onyń negizinde mıdyń joǵarǵy bólikteriniń tejelý qubylystary jatyr. 60-shy jyldarǵa deıin. 19 ǵ. gıpnoz týraly ıdeıalar arnaıy "suıyqtyqtardyń" nemese magnıttik tolqyndardyń – gıpnozshy taratqan arnaıy toktardyń spırıtızmdik boljamdaryna negizdelgen. Gıpnoz týraly mıstıkalyq ıdeıalar orys (V. M.Behterev, o. o. Mochýtkovskıı, A. A. Tokarskıı jáne t. b.) jáne fransýz (N. Berngeım jáne Dj. Sharko) ǵalymdarynyń eńbekterimen joıyldy. Gıpnozdyq kúıler problemalarynyń ǵylymı damýynyń bastalýy osy ǵalymdardyń esimderimen baılanysty. Olar gıpnozdyń emdik mańyzdylyǵyn anyqtady, sonymen qatar psıhologıalyq faktordy emdik maqsatta qoldaný ádisi retinde usynystyń erekshe rólin anyqtady. Alaıda, gıpnoz qubylystarynda áli de kóptegen túsiniksiz jaǵdaılar boldy. Atap aıtqanda, gıpnoz men usynys qate aralasqan. Psıhologıalyq baǵyttyń jaqtaýshylary qazir Berngeımniń "gıpnoz joq, tek usynys bar, usynys-bul ózin-ózi gıpnoz"degen eskirgen jáne durys emes ustanymyn ustanýdy jalǵastyrýda. Sonymen qatar, gıpnoz ben usynys qubylystary ártúrli: eger gıpnozdyń jaǵdaıy adamǵa da, janýarlarǵa da tán bolsa, onda aýyzsha usynysqa beıimdilik – bul adamnyń joǵary júıke qyzmetiniń qasıeti. Usynystyń fızıologıalyq jaǵy ı. p. Pavlovtyń úlken jarty sharlardyń sıgnaldyq qyzmeti, joǵary júıke júıesindegi birinshi jáne ekinshi sıgnaldyq júıelerdiń ózara árekettesýi, adam áreketi týraly iliminde óz túsindirmesin tapty.
