Türk xalqları və dilləri

Türk dillərinin və xalqlarının – onların danışanlarının inkişafı prosesində bir tərəfdən oxşarlıq – mənşəyinin vəhdətinin nəticəsi kimi, digər tərəfdən ortaq türk dilinin parçalanması ilə izah olunan fərqlər ilə xarakterizə olunan LƏHCƏLƏR və dillər meydana gəldi.əvvəlcə ləhcələrə, sonra ayrı dillərə və dillər qruplarına. Türk xalqları Altay dağları bölgəsindəki geniş bir məkanda meydana gəlir və xalqların digər dil qrupları ilə qarşılıqlı əlaqə qurur: monqol, tungus-Mançu və Tibet-Çin. "Altay" sözünün özü türkcə "altın" – "qızıl", monqolca "alt"sözünə qayıdır. "Altan tobchi "və ya" Altan tovch "("qızıl düymə "və ya" qızıl tonoz") – XVII əsrin monqol salnaməsi. Altay qədim dövrlərdən bəri zəngin polimetal, dəmir filizi, civə və qızıl yataqları ilə məşhurdur.

Altay türkləri müxtəlif mənşəli qəbilələri və xalqları, o cümlədən qeyri-türkləri tabe etdilər. Hakimiyyət, yazılı mənbələrin qeyd etdiyi kimi, böyük mal-qara sürülərini, talan edilmiş əmlakı və təsərrüfatlarında kölələri olan qəbilə zadəganlarının əlində cəmləşmişdi. Bu feodal-patriarxal birliyin başında Kaqan dururdu. Bununla birlikdə, Altay türkləri və onlara tabe olan xalqlar qəbilə, bir çox cəhətdən ibtidai ictimai təşkilat olmağa davam etdilər və müasir mənada siniflər inkişaf etmədi. Dövlət yalnız iqtisadiyyatın eyni inkişafı ilə əlaqəli qəbilələrin kövrək birliyi idi.

Eramızın I minilliyinin Altay türklərinin tarixi.e. əsasən arxeoloji və yazılı mənbələrdən məlumdur. Əsas arxeoloji mənbələr dəfnlər və onlarda tapılan əşyalardır. Bu zaman bir insanı at və at sürmək üçün qoşqu ilə birlikdə dəfn etmək adəti yayılır. Altay dağlarının vadilərində dördbucaqlı Torpaq çuxurlarının yerləşdiyi kiçik daş kurqanlar qazılmışdır. Bu çuxurlarda dəfn olunanların arxasına uzandılar. Dəfn olunanların yanında bir at dəfn edildi. Bəzən qəbirlər səthdə yalnız bir daş üzüklə qeyd olunur. Qəbirin mərkəzində adətən nəcib bir insanın qəbri, ətrafında isə onunla birlikdə dəfn olunan döyüşçülərin və ya qulların məzarları yerləşirdi. Sonuncunun yoxsulluğu Mərkəzi məzarın zənginliyini kəskin şəkildə vurğulayır. Bununla yanaşı, böyük kurqanlara da rast gəlinir. Onlarda dəfnlər inventarın zənginliyi və cənazə mərasiminin mürəkkəbliyi ilə fərqlənir. Məzara oxlar, dəmir bıçaq, bəzəkli kəmərlər, qədim türk yazıları olan gümüş qablar qoyulmuşdu. Atların skeletləri arakəsmələrin arxasında dayandı. Belə kurqanlar Altayda Katanda kəndi yaxınlığında, Tuyaxtda və Kuzbassdakı Ur çayı üzərində açıldı.